Σ’ ένα κατεδαφισμένο παλαιό οικοδόμημα, που είχε σχεδόν ισοπεδωθεί και που βρισκόταν μεταξύ των οδών Πρίγκηπος Νικολάου και Εγνατίας, στη Θεσσαλονίκη, διακρινόταν μέσα στα ερείπια και στα χώματα μια οπή, που έμοιαζε με είσοδο σπηλιάς.
Αρχικά, το άνοιγμα στο έδαφος μπορούσε να το εκλάβει κανείς ως βαθύ λάκκο. Όμως, με μια πιο προσεκτική ματιά, τα συμπαγή τοιχώματα άφηναν να εννοηθεί ότι δεν επρόκειτο για μια ιδιοτροπία της φύσης, αλλά για ανθρώπινη κατασκευή.
Βέβαια, ο συνδυασμός των αναμνήσεων των υπέργηρων κατοίκων της περιοχής, των ιστορικών κειμένων και της προφορικής παράδοσης που σχετίζονταν με τη συγκεκριμένη σπηλιά, αποκάλυψαν συναρπαστικές λεπτομέρειες και ηρωικά γεγονότα, τα οποία συνδυάζονταν με την ιστορία της Θεσσαλονίκης από τα αρχαία χρόνια και ιδιαίτερα από τη ρωμαϊκή εποχή κι έπειτα.
Τελικώς, όλο το υπέδαφος της ευρύτερης περιοχής απαρτιζόταν από ένα ολόκληρο δίκτυο από υπόγειες στοές, πολύπλοκες και δαιδαλώδεις. Οι συγκεκριμένες στοές συνέδεαν ολάκερο τον υπόγειο χώρο από τη Ροτόντα, κάτω από την Αψίδα του Γαλέριου, μέχρι το Ιπποδρόμιο. Προς τα ανατολικά, περνούσαν κάτω από τα τείχη και από τα ειδωλολατρικά νεκροταφεία και έφταναν μέχρι τους λαχανόκηπους, που τροφοδοτούσαν τότε την πόλη με λαχανικά.
Στα λαγούμια αυτά οργανώθηκε η αντίσταση των Θεσσαλονικέων, που ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους, για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό το 1821. Εκεί, από το 1816 και μετά, όταν οι περισσότεροι εύποροι Θεσσαλονικείς έγιναν μέλη της Φιλικής Εταιρίας, οι πρόκριτοι και οι πλούσιοι έμποροι συγκέντρωναν και έκρυβαν όπλα και πολεμοφόδια για τον μεγάλο ξεσηκωμό. Το εξαπλωμένο υπόγειο δίκτυο στοών διευκόλυνε τους αγωνιστές να περάσουν τα όπλα κάτω από τα ανατολικά τείχη, για να εξοπλιστούν οι ομάδες των επαναστατών.
Ήταν πολλά τα όπλα και δύσκολη, καθώς και επικίνδυνη, η μεταφορά τους στους επαναστατικούς πυρήνες. Ο κίνδυνος αυξανόταν με το πλήθος των καταδοτών, που ήταν πρόθυμοι να αναφέρουν και το παραμικρό στις οθωμανικές αρχές.
Όταν ο Λουμπούτ Πασάς έφτασε στην πόλη, έγινε το κακό. Βρέθηκε ο καταδότης, που αποκάλυψε το υπόγειο οπλοστάσιο μέσα στα λαγούμια και εντοπίστηκαν οι υπεύθυνοι. Ήταν όλοι τους επιφανείς και πλούσιοι.
Μάλιστα, αρκετοί από τους οργανωτές του υπόγειου οπλοστασίου της Επανάστασης του 1821, ύστερα από διαταγή του Λουμπούτ Πασά, κρεμάστηκαν στο Καπάνι και έγραψαν με τη ζωή τους ιστορία.
Από τότε, οι είσοδοι των υπόγειων στοών σφραγίστηκαν με χώμα και σιγά σιγά λησμονήθηκε η τοπική δραστηριότητα της Φιλικής Εταιρίας. Έμεινε μόνο ζωντανή η φρίκη των εκτελέσεων που διέταξε ο Λουμπούτ Πασάς.
Παρόλα αυτά, οι υπόγειες στοές ήταν μια ιστορική πραγματικότητα, που ανάγονταν σε χιλιάδες χρόνια. Σ’ αυτές γράφτηκαν πολλά από τα κεφάλαια της ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
Πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να ανακαλύψουν την απαρχή και την αιτία της δημιουργίας τους. Η έρευνα είχε στραφεί σε πολλές κατευθύνσεις, αλλά εντέλει προέκυψε μια βάσιμη εξήγηση.
Εξετάζοντας τις ανασκαφές και μελετώντας τους χρονικογράφους, κατέληξαν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι όλα τα λαγούμια οδηγούσαν στον Ιππόδρομο. Εκεί, κατά τη ρωμαϊκή κατοχή, δε γίνονταν μόνο ιπποδρομίες, αλλά και μονομαχίες, όπως επίσης αγώνες μονομάχων με άγρια θηρία. Ίσως να μαρτύρησαν στον φριχτό αυτόν χώρο και οι πρώτοι χριστιανοί, ως βορά στα θηρία.
Ο μόνος τρόπος για να φτάσουν τα άγρια ζώα στο χώρο των αγώνων και των μαρτυρίων ήταν οι υπόγειες στοές, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν οι Ρωμαίοι προς τέρψιν τους, για να επιτεθούν στους μονομάχους και στους παλαιστές, αλλά και για να κατασπαράξουν αθώα θύματα, που μαρτυρούσαν στο όνομα του Χριστού.
Κάπως έτσι, λοιπόν, ξεκίνησε η λειτουργία των στοών, που συνδέθηκαν με την ιστορία της πόλης κι έγιναν θρύλος και παράδοση.
Η είδηση αυτή δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ”, στις 12/03/1980…
